MANİ NEDİR?MANİLERİN ÖZELLİKLERİ VE ÇEŞİTLERİ
Maniler, anonim Halk edebiyatı mahsullerinin en yaygın olanlarındandır.
Mani Türünün Özellikleri
- Genellikle dört dizeden meydana gelirler.
- 7’li hece ölçüsüyle söylenir.
- aaxa tarzında kafiyelenir.
- Manilerin ilk dizesi uyağı doldurmak ya da anlatılmak istenen düşünceye giriş yapmak için söylenir.
- Üçüncü dizenin serbest olması mani söyleyene sağlar.
- Esas duygu ve düşünce son dize de ortaya çıkar.
- Her konuda söylenebilir.
- İran edebiyatındaki rubaiden etkilenerek edebiyatımıza girdiği söylenir.
- Kendisine has özel bir ezgisi vardır.
- Aşk, niyet (fal), bekçi, davulcu, mektup, atışma, oyun, ramazan manileri gibi konuları ve kullanım alanları vardır.
- Tam (düz) mani, kesik (ayaklı / cinaslı) mani, yedekli (artık) mani, karşı-beri, deyiş olmak üzere çeşitlere ayrılır.
Mani Çeşitleri | Örnekleri
Maniler, biçim bakımından değişik biçimlerde adlandırılır:
1-) Düz (Tam) Mani
- Hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenmiş dört dizeden oluşan manilerdir.
- Klasik mani tipinin en önemli örnekleri bunlardır.
- Bu maniler genellikle cinassızdır.
- aaxa tarzında kafiyelenir.
ÖRNEK:
Bahçelerde hanım eli
Derdinden oldum deli
Alemde hüner odur
Sevmeli sevilmeli
ÖRNEK:
Şu dağlar olmasaydı
Çiçeği solmasaydı
Ölüm Allah’ın emri
Ayrılık olmasaydı
2-) Kesik (Ayaklı / Cinaslı) Mani
- Birinci mısradaki hece sayısının diğer mısralardaki hecelerden eksik olan manilerdir.
- Eksik kısımlar kafiye (uyak, ayak) oluşturuyorsa ayaklı mani, bu ayaklar cinaslı kafiye olacak şekilde karşımıza çıkarsa da cinaslı mani adını alır.
- Bu manilerde dize sayısı dört mısradan fazla olabilir.
ÖRNEK:
Kuleden
Ses geliyor kuleden
O kaş o göz değil mi?
Beni sana kul eden
ÖRNEK:
| Karaca Aldım aşkın tüfeğin Vurdum bir kaç karaca Dünyada bir yâr sevdim Kaşı gözü karaca |
3-) Yedekli (Artık) Mani
- Tam maninin sonuna iki (yedek) mısra eklenmesiyle altı mısradan oluşan manilerdir.
- Cinas kullanılmayan manilerdir.
ÖRNEK:
Madem çoban değilsin
Ardındaki sürü ne
Ben bir körpe kuzuyum
Al kat beni sürüne
Beni böyle yandıran
Sürüm sürüm sürüne
ÖRNEK:
Ne viran çeşme imiş
Su içecek tası yok
Yıkıldı viran gönlüm
Yapacak ustası yok
Şu vefasız dünyanın
Ucu var ortası yok
4-) Karşı – Beri | Deyiş Mani
İki kişinin (gelin – kaynana, erkek – kadın) karşılıklı soru cevap oluşturacak tarzda söyledikleri farklı manilerdir.
Eğer birinci kişinin söylediklerini diğeri değiştirerek söylüyorsa buna deyiş adı verilirİki kişinin (gelin – kaynana, erkek – kadın) karşılıklı soru cevap oluşturacak tarzda söyledikleri farklı manilerdir.
Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın Dünya deniz olanda Gönlüm nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım Dünya deniz olunca Ben kuş olup kaçarım |
Adilem sen naçarsın
La'l ü gevher saçarsın Ben bir şahin olunca Yavrum nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
La'l ü gevher saçarım Sen bir şahin olunca Ben yerlere kaçarım |
Adilem sen naçarsın
La'lü gevher saçarsın Ben azrail olunca Kuzum nere kaçarsın
Ağam derim naçarım
La'l ü gevher saçarım Sen azrail olunca Ben cennete kaçarım |